حمام پنجشنبه (انزلی)
این بنا در کهنه بازار انزلی واقع شده و از ساخته های دوره ناصرالدین شاه به سال 1303 ه. ق است.
حمام علی اف (انزلی)
این بنا در انتهای خیابان ابوذر (سپه) واقع شده و از آثار اواخر دوره قاجار به سال 1326 ه. ق است که توسط علی اف از بازرگانان انزلی- ساخته شده است.این بنا که به شیوه جدید و با دستگاه‌های دوش، وان و نمره های خصوصی ساخته شده بود در ابتدا متشکل از دو بخش مردانه و زنانه بود که بعدها بخش زنانه آن برچیده شد و در بخش مردانه نیز تغییراتی از جمله افزودن بر تعداد نمره های خصوصی آن صورت گرفت.بخش مردانه دارای فضای وسیع با خزینه های آب گرم و سرد است.
حمام شاه (انزلی)
این بنا که مهم‌ترین حمام تاریخی شهرستان انزلی به شمار می رفته در اوایل دوره قاجار توسط امیر هدایت الله فومنی معروف به گیلانشاه (مقتول 1200 ه. ق) ساخته شده و به هنگام مسافرت و اقامت شاهان قاجار در انزلی مورد استفاده آنان قرار می گرفت. حمام شاه انزلی که به سبک دیگر حمام های قدیمی ساخته شده و دارای کاشی‌کاری زیبایی بوده در دوره اخیر ویران شده است.
پل غازیان (انزلی) بندر انزلی
این پل بر روی رودخانه انزلی، بین غازیان و میان پشته و در مسیر ارتباطی تهران- رشت (از طریق انزلی) برپا شده است. ساختمان این پل، به همراه پل دیگر انزلی، توسط مهندسان سوئدی در سال 1314 آغاز گشت و در سال 1316 به پایان رسید.پل غازیان در زمان خود از معدود پل های پیشرفته جهان در نوع خود بوده و بر همین اساس، در سال‌های اخیر جزو پل های تاریخی ایران به ثبت رسیده است. این پل 40/210 متر طول و 10 متر پهنا دارد. ارتفاع آن از سطح آب 85/6 متر و دارای 5 دهانه ثابت و یک دهانه متحرک به طول 25 متر است. از زیر دهانه اخیر در گذشته کشتی ها تردد می کردند. مصالح مورد استفاده در بنا، بتون و آهن است. قسمت متحرک پل توسط چرخ دنده و به کمک نیروی موتور یا انسان به بالا و پایین حرکت می کند. این پل به شماره 1514 به ثبت تاریخی رسیده است.
پل غازیان و پل میان پشته بندر انزلی
پل میان پشته را پل رابط گیلان و آذربایجان نیز گفته اند زیرا مسافران آذربایجانی که از راه اردبیل و آستارا به گیلان می آیند از روی این پل می گذرند. پل میان پشته، در دوره پهلوی، بین غازیان و میان پشته ساخته شد. طول این پل 210 متر و عرض آن 10 متر است. این پل بتونی که ارتفاع ان از سطح آب هفت متر است. یکی از شاه کارهای صنعت پل سازی اوایل قرن حاضر است. ساختمان پل در 1316 ه. ش پایان یافت و از آن تاریخ تا امروز بی وقفه مورد استفاده بوده است. پل دیگری با 127 متر طول بندر انزلی را به میان پشته پیوند می دهد. این پل که از روی مرداب یا رود انزلی می گذرد سه چشمه دارد. چشمه فولادی میان پل 25 متر طول و شش متر ارتفاع دارد.
پل انزلی
این پل بین بندر انزلی و میان پشته برپا شده است. ساختمان این پل به همراه پل غازیان توسط مهندسان سوئدی در سال 1314 آغاز شد و در سال 1316 به پایان رسید. این پل 50/127 متر درازا، 10 متر پهنا و از سطح آب 5/6 متر ارتفاع دارد. هم‌چنین دارای سه دهانه ثابت و یک دهانه متحرک به طول 25 متر برای عبور کشتی ها است. این پل نیز هم چون پل غازیان، از بتون آرمه و تیرآهن ساخته شده است.
عمارت معتمدی بندر انزلی
این ساختمان که در بلوار بند انزلی واقع شده و هم اکنون پاسگاه نیروی انتظامی است در سال 1234 هجری همری (1198 خورشیدی) به دستور معتمدالدوله میرزا عبدالوهاب در دو طبقه ساخته شده است.دیوارهای قطوری دور تا دور هر دو طبقه ان را احاطه نموده و سقف آن حلب کوبی شده است. این بنا یکی از قصرهای دوره قاجاریه و محل سکونت همراهان شاه یا بزرگان آن دوره بوده است.
عمارت گمرک بندر انزلی
از دیگر بناهای تاریخی گیلان، عمارت گمرک بندرانزلی و محل استقرار نیروی دریایی است که هر دو به دوره پهلوی مربوط است. بخش تعمیر کشتی و به آب انداختن آن‌ها در اداره بندر، از تاسیسات مدرن آن زمان به شمار می‌رود و هنوز نیز جالب و دارای اهمیت است. اصل بناهای اداره بندر به دوره قاجار تعلق دارد و روس ها آن را ساخته اند ولی در دوره پهلوی بازسازی شده است. ساختمان موزیک به وسیله یک معمار یونانی و با سبک یونانی ساخته شده است. گنبد این بنا روی هشت ستون مدور استوار شده است. این بنا در گذشته مورد استفاده دسته موزیک ارتش بوده و لذا به ساختمان موزیک شهرت یافته است.
عمارت میان پشته بندر انزلی
این کاخ در میان باغی دل انگیز و بزرگ به مساحت تقریبی 17 هکتار در غازیان بندر انزلی ساخته شده و از یک سو مشرف به دریا است و هم اکنون در اختیار نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران است. کاخ میان پشته پس از آتش سوزی کاخ خوشتاریا به دستور رضاشاه و در شرق آن ساخته شد. زیر بنای این کاخ 1168 متر مربع است و بدنه آن از سنگ قواره بلوک به صورت دو جداره ساخته شده است. این کاخ 11 اتاق و یک سالن پذیرایی با سرویس های لازم دارد. سقف همه اتاق ها از بتون آرمه ساخته شده است و سقف داخلی آن دارای گچ بری های استادانه و یک نقش برجسته بر بالای دیوارها و در محل اتصال دیوارها با سقف است.
در بخش شمالی این کاخ، یک در بزرگ قرار دارد که پس از گذشتن از آن و یک راهروی پهن می توان به سرسرای کاخ رسید. دو راه پله شرقی – غربی آن به طبقه بالا راه دارند. در مسیر راه پله، پنجره هایی با نقش خورشید وجود دارد که رو به جنوب باز میشوند. زیباترین عنصر این کاخ راه پله مارپیچ آن است که تا زیر شیروانی امتداد می یابد. این کاخ با شماره 1511 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
عمارت شهرداری بندر انزلی
عمارت شهرداری انزلی که نمونه ای از معماری دوره پهلوی در گیلان است در قسمت بالای پارک بلوار واقع شده و مشابه دیگر بناهای دوره پهلوی است که برای فرمانداری ها و شهرداری ها ساخه شده اند.
تالاب انزلی در ساحل جنوب باختری دریای مازندران – در باختر دلتای سفید رود و در جنوب بندر انزلی – گسترده شده است. این تالاب از باختر به کپور چال و آبکنار، و از جنوب به صومعه سرا و بخش های شهرستان رشت، محدود است. محدوده آب تالاب انزلی بیش از 100 کیلومتر مربع است که آب رود ها، نهر ها و زهکش های کشاورزی واقع در حوزه های آبریز به آن می ریزد. ارزش های زیست محیطی و اقتصادی تالاب انزلی نقش ویژه ای در جغرافیا و حیات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی استان گیلان دارد. نقش علمی تالاب در زمینه های مختلف جانور شناختی، گیاه شناختی و زیست محیطی حایز اهمیت است و پژوهنده گان از آن به عنوان یک آزمایشگاه طبیعی رایگان در زمینه های گوناگون استفاده می کنند.
چشم اندازهای زیبای تالاب، جاذبه های شگرف به منطقه بخشیده اند. محیط آبی و زنده تالاب انزلی و ارتباط گسترده آن با دریا، بستری مطلوب برای تخم ریزی انواع ماهیان فراهم سا خته است. این ماهیان، گذشته از این که یکی از منابع مهم غذای مردم اند، نقشی مهم در اقتصاد منطقه دارند. بیش از 20 گونه ماهی در تالاب انزلی وجود دارد که 11 گونه از آن بومی، هشت گونه مها جر و یک گونه نیمه مهاجرند.
ماهیان مهاجر مانند ماهی سفید و سوف، برای تخم گذاری و زاد و ولد به تالاب می آیند و پس از تخم ریزی دوباره به دریا باز می گردند. ماهیان بومی مانند ماهی کپور و اردک ماهی به طور دایم در تالاب زیست می کنند. دیگر ماهیان مهم تالاب عبارت اند از: سفید، سوف، سیم، اردک ماهی، کلمه، ماش، کپور، سیاه کولی، لای ماهی.
تالاب انزلی یکی از بهترین و مناسب ترین زیست گاه ها برای گونه های مختلف پرندگان مهاجر است. ده ها گونه از پرنده گان مهاجر در مسیر مهاجرت و سفر زمستانی تالاب انزلی را برای اقامت زمستانی انتخاب می کنند. هر سال، پرندگان مهاجر مانند غاز، قو، اردک، مرغابی، چنگر، و دیگر پرندگان شناگر در پیرامون آن اسکان موقت می گزینند. شکار و فروش این پرنده گان نیز، از منابع درآمد صیادان و ساکنان اطراف تالاب است. تالاب انزلی و جزیره های آن، چشم انداز هایی بسیار زیبا دارند و مشتاقان فراوان طبیعت را به سوی خود جلب می کنند. حفظ و نگه‌داری این تالاب و سلامت محیط زیست آن، به عنوان یک سرمایه بسیار ارزشمند ملی و محلی، یک وظیفه و رسالت تاریخی برای همه کسانی است که خود را در قبال جامعه مسئوول می دانند.
بندرانزلی با وجود تاریخ کوتاه خود به سرعت صنعتی شده و رشد و توسعه چشم‌گیری داشته است که شروع آن مقارن با حکومت سلسله صفوی در ایران بوده است. امکان ماهی‌گیری، روابط بازرگانی ایران با کشورهای همسایه و دیگر عوامل نخست انزلی را تبدیل به یک شهرک و آن گاه مبدل به یک بندر مهم کرد. اقتصاد بندر انزلی توریستی و ترانزیتی و 30% کشاورزی است. انزلی امروزه به واسطه ارتباط با کشورهای مستقل شمالی‌و نزدیکی به نقاط پرجمعیت و مراکز مهم تجاری وصنعتی ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است و ضمن تماس دریایی با بندر مهم کرانه دریای مازندران، از راه کانال ولگا – دن و دریای سیاه با بندرهای تجاری و بین المللی کشورهای مختلف اروپایی نیز ارتباط دارد. در این بندر اسکله های قابل استفاده‌ای برای پهلو گرفتن کشتی های بازرگانی فراهم است، به طوری که در یک آن، چندین‌فروند کشتی را به اسکله و چندین فروند دیگر را به صورت دوبله پهلو می‌دهند.برنج،مرکبات،کالاهای‌ساخته‌شده‌و‌ماهی‌از‌محصولات‌این‌شهرستان‌است. مهم‌ترین‌صنایع دستی این شهرستان سبدبافی، حصیربافی و سفال‌گری است. سبدبافی و حصیربافی از صنایع دستی رایج در این شهرستان است که خانگی است. سبد و حصیر مصارف گوناگون دارند و برای کف و سقف به کار می روند و سبد، کلاه، حصیر،زیرانداز، کفپوش از آن‌ها تهیه میشوند. سبد و حصیرهای رنگی جنبه هنری و تزیینی دارند. روستاهای اطراف شهرستان بندر انزلی از نظر تولید حصیرهای زیبا و مرغوب شهرت دارند. دو گونه سفال در این شهرستان تولید میشوند. سفال‌هایی که از وسایل ضروری زندگی است و مورد استفاده مردم قرار می گیرند مانند سفال‌های سقف برای پوشش بام‌ها و انواع ظروف مورد نیاز خانه ها مانند گلدان،کوزه،نمکدان و غیره. دوم سفال‌هایی که جنبه تزیینی دارند و در ساختن آن ذوق و استعداد به‌کار رفته و گروه دوم به مفهوم واقعی سفال است که جزو صنایع دستی به شمار می آید. صنایع دستی یکی از مهم‌ترین جاذبه های گردشگری شهرستان بندرانزلی را تشکیل می‌دهند.تالاب‌انزلی،منطقه‌ی‌حفاظت‌شده‌سیاکشم،منطقه‌ی‌حفاظت‌شده سرخانکل، آرامگاه آقا سید محمد نجفی، برج ساعت، بقعه امام زاده صالح، بقعه بی بی حوریه، پل غازیان، پل میان‌پشته، ساختمان گمرک، ساختمان معتمدی وکاخ میان پشته نیز برخی از دیدنی‌های شهرستان بندر انزلی را تشکیل می‌دهند.
صنایع و معادن
صنایع‌دریایی‌و کشتی‌سازی، شیلات و انواع کارخانه‌های مرتبط با صنعت شیلان در شهرستان بندرانزلی وجود دارند. از معادن این شهرستان اطلاعات مستندی در دست نیست.
کشاورزی و دام داری
اساس اقتصاد مردم شهرستان انزلی را ماهی‌گیری تشکیل می‌دهد و حدود 30درصد از فعالیت‌های بازرگانی و اقتصادی این ناحیه نیز به کشاورزی اختصاص دارد. آب کشاورزی از رودخانه و چاه تأمین می شود و فرآورده های کشاورزی آن : برنج، بنشن، دانه های روغنی، توتون، گیاهان علوفه ای، سیب، انجیر، انواع مرکبات و گردو است.دام داری نیز در کنار کشاورزی و بیش تر به صورت سنتی رواج دارد.
مشخصات جغرافیایی
بندرانزلی در طول جغرافیایی 49 درجه و 28 دقیقه و عرض جغرافیایی 37 درجه و 33 دقیقه و ارتفاع 24 متر پایین‌تر از سطح آب های آزاد قرار دارد. انزلی در 40 کیلومتری شمال باختری شهر رشت و در مسیر راه اصلی رشت – رضوان شهر و 136 کیلومتری جنوب خاوری آستارا می باشد. رود پسیخان و رود بهمبر از این شهر می‌گذرد. آب و هوای آن معتدل و مرطوب بوده و باران سالانه به طور متوسط 1951 میلی متر است. همسایه‌های بندر انزلی از شمال دریای مازندران، از خاور شهرستان رشت، از جنوب شهرستان صومعه سرا و از باختر شهرستان رضوان شهر هستند. بندرانزلی مهم‌ترین بندر شمالی ایران است که در کرانه جنوب باختری دریای مازندران و در قسمت شبه جزیره غازیان قرار گرفته، طول این شبه جزیره به 35 کیلومتر می رسد که مرداب انزلی را از دریای مازندران جدا می کند. بندر انزلی در مسیر راه رشت – رضوانشهر قرار دارد و تا رشت 40 کیلومتر و تا رضوانشهر 28 کیلومتر فاصله دارد. طبق سرشماری سال 1375 جمعیت شهرستان بندر انزلی 119827 نفر بود. زبان شان فارسی است که آن را با گویش گیلکی ادا می کنند.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
قدیمی‌ترین ذکری که در متن های تاریخی از انزلی وجود دارد مربوط به سال 863 هـ . ق است که در آن زمان دهکده ای کوچک بوده است. این ناحیه از اوایل دوره صفویه، مورد توجه انگلیسی ها، روس ها و دولت مرکزی ایران که پایتخت آن قزوین بود، قرار گرفت. انگلیسی ها در تجارت ابریشم گیلان، با دایر کردن شرکتی تجارتی در مسکو، راه رشت – انزلی – بادکوبه به اروپا را رونق بخشیدند و انزلی به عنوان «دورازه‌اروپا» معروف شد. از این زمان به بعد، انزلی به تدریج به صورت توقف گاهی برای کشتی های تجاری و پلی میان رشت و اروپا قرار گفت و روز به روز بر رونق آن افزوده شد. با روی کار آمدن پهلوی اول و توجه وی به بندر انزلی، این بندر بازسازی و اسکله های جدیدی در انزلی و غازیان ساخته شد و اداره بندر و کشتی رانی مجهز گشتند. در حال حاضر، بندر انزلی یکی از زیباترین شهرهای گیلان و مجهز ترین بندر کرانه های دریای مازندران است که سالانه هزاران تن کالا توسط کشتی، از آن خارج و یا به آن وارد می شود.
